1 oktober! (maandje te laat)

1 oktober, Independence Day! Ik vroeg hoe dat gevierd wordt hier. “Niets te vieren.”

Maar dat gaat natuurlijk zomaar niet. Als vrijwilliger in Nigeria kom je er achter hoe weinig zin het allemaal heeft, maar ben je, als het goed is, ook slachtoffer van een eeuwig optimisme. (Anders was je er natuurlijk nooit aan begonnen!)

Nigerianen ook wel, cynisme en optimisme gaan samen met veel humor en zelfspot. Als buitenstaander moet je op je woorden letten natuurlijk. (Een Duitser die vanuit zijn kuil op Ons Strand met zijn Duitse vlaggetje en zijn schnitzelkop allemaal misplaatste grappen maakt over hoeveel beter het in Duitsland is en wat een onderontwikkeld volkje wij toch nog steeds zijn, en nooit wereldkampioen! Die zouden wij toch ook best een draai om zijn verwaande oren geven?) Dus ik probeer voorzichtig meer te weten te komen en ben als verloofde van een Nigeriaanse iets minder buitenstaander dan de meeste onyibo.

Nigeria is geen land, zelfs de naam is door een blanke vrouw (de vrouw van een koloniaal bestuurder) verzonnen. Die Britse bestuurders hadden voor het gemak verschillende regio’s samengevoegd. Na jaren uitbuiting en diefstal door de blanken kwam in 1960 eindelijk de onafhankelijkheid. Het systeem van verdeel en heers werd door de nieuwe bestuurders moeiteloos overgenomen, net als het heel veel geld verdienen ten koste van het volk. Ten tijde van de onafhankelijkheid werd ook de olie ontdekt en zo was alles mogelijk: eigen baas en heel veel geld.

Er is sindsdien een serie militaire coups geweest, oorlog, de meest diepgewortelde corruptie van de wereld, en er is eigenlijk niets echt ontwikkeld. De olie-dollars worden verdeeld tussen de elite en het westen en het overgrote deel van de mensen is straatarm. ‘Maar waarom doet niemand er iets aan?!’ is een goede vraag. Geld is macht en macht is geld. Het kost gruwelijk veel geld om aan de macht te komen, nog meer om er te blijven, maar als je aan de macht bent kun je gelukkig gruwelijk veel verdienen. Het westen vindt alles prima, als de olie maar blijft vloeien. Verdeeldheid tussen regio’s en bevolkingsgroepen is gigantisch. En de mensen, zoals wel vaker in Afrika, zijn veel te verdeeld en te druk met overleven om in opstand te komen.

Geld is heilig. Geld is eten, veiligheid, gezondheidszorg, onderwijs. Mensen die alleen maar aan geld denken zijn misschien niet zo oppervlakkig als wij zouden denken: ze willen simpelweg hun kinderen goed te eten en een goede opleiding geven. Toekomst. De enige manier om dat te bereiken is veel geld verdienen. Want zonder geld is er niets. De overheid, zoals wij die kennen, doet niets voor je. Niets.

De elite ondertussen leeft in belachelijke weelde. Veel rijker dan je je voor kunt stellen. Huizen in Nigeria, New York, Londen, Dubai, etc. Niet miljoenen. Miljarden. Geen elektriciteit hier, geen water, voedsel en benzine worden geïmporteerd omdat het ze nog steeds niet gelukt is een raffinaderij te laten draaien hier. Landbouw is naar de knoppen, sinds de olie. Geen normale wegen, geen politie, geen stoplichten, geen normaal onderwijs, geen gezondheidszorg; geen ene moer, zeggen we in Amsterdam.

Altijd zijn er lichtpuntjes: Fashola doet goed werk in Lagos, de landbouw gaat een beetje de goede kant op met een prima minister. (En mijn project natuurlijk!) Maar als Nigeriaan zeg je dan: lang zal het niet duren. De goede mensen, de goede initiatieven, zijn uiteindelijk altijd om zeep geholpen door het tuig. Zo lang al dat er bijna geen plaats meer voor is, geen hoop.

De oplossing, mij zachtjes en onder vier ogen uitgelegd door de meest intelligente mensen die ik hier ken: de gehele corrupte elite liquideren, en dan opnieuw beginnen. Meer federaal, gedecentraliseerd. Geen bloeddorstige mensen, integendeel; gewoon de enige oplossing. Maar dat zal natuurlijk nooit gebeuren, zucht. De mensen die wel worden afgemaakt hier zijn slapende studenten van een jaar of 20, niet te harden.

Gelukkig heeft men hier genoeg humor. NEPA betekent National Electric Power Authority. Door de Nigerianen snel veranderd in het meer passende: Never Expect Power Again! Dat vonden de humorloze machthebbers genant dus die veranderden de naam in PHCN: Power Holding Company of Nigeria. Nog diezelfde dag werd bekend dat PHCN stond voor: Problem Has Changed Name! De reden dat ik dit vandaag allemaal kan opschrijven is dat er sinds vanmorgen elektriciteit is. Dat is een wonder. (De stroom valt hier niet soms uit, ze gaat soms heel even aan.) De overheid heeft deze voorziening symbolisch op deze dag overgedragen aan een nieuw bedrijf en ik kan dus alleen maar hopen dat het vanaf nu allemaal beter wordt! Maar ik ben hier inmiddels lang genoeg om daarbij ook te denken: lang zal het niet duren.

Iedereen houdt van Nelson Mandela. Zelfs in cynisch Nigeria, “he is our daddy!” Hij deed iets wat hier moet gebeuren. (Al was die strijd natuurlijk een stuk duidelijker; ‘Afrika vs. De Blanken’ is hier ‘Eerlijk Afrika vs. Corrupt Afrika’ en de leden van beide partijen veranderen steeds van team!) Een Mandela-achtige persoon, die iedereen weer hoop geeft! Die is er wel geweest, heel lang geleden, in de tijd dat Ajax (mede dankzij een paar Nigerianen) nog baas was in het voetbal. ‘Chief’ Abiola had alles kunnen veranderen, maar ondanks steun van Madiba zelf is die in de gevangenis bezweken nadat hij eerlijk tot president was gekozen.

En sindsdien? Sindsdien eigenlijk niets. Steeds meer mensen, steeds minder werk. Investeringen in landbouw, infrastructuur, raffinaderijen, onderwijs? Het lijkt allemaal vrij simpel. Heel Afrika zou kunnen veranderen als dit geweldig getalenteerde en rijke land het voortouw nam. Muziek, film, literatuur, ondernemerschap (crimineel of niet), in alles hebben ze hier potentie waar je alleen maar vrolijk van kunt worden, en verdrietig, omdat het merendeel nooit tot wasdom komt. Dus vandaag luister ik naar Fela Kuti (Suffering and Smiling, Long Live Nigeria!), en morgen weer hard aan het werk. Misschien heeft het toch een heel klein beetje zin.